Powstanie Ekwalijskie
08.09.2024

Powstanie Ekwalijskie (1879-1882) – Zryw zbrojny mający miejsce w Ekwalii od 16 września 1879 roku do 20 kwietnia 1882 roku. Wojna ta zasłynęła wśród historyków jako jedna z „najbardziej interesujących i najbardziej krwawych” wojen w historii Maurazji. Była to także druga wojna, w której wojsko Stanów Zjednoczonych Fangei używało dynamitu do akcji dywersyjnych na szerszą skale.

Tło i przebieg powstania

Powstanie Ekwalijskie
Fort Clerk okupowany przez armię Sudfangei
Miejsce Księstwo Ekwalii
Data 16 wrzesień, 1879 – 20 kwiecień 1882
Przyczyna: Wpływy Sudfangei w Ekwalii, chęć odparcia Sudfangejczyków z południowej Ekwalii
Wynik: Powstanie Republikii Ekwalii, podpisanie traktatu w Katvari
Strony konfliktu
Stany Zjednoczone Fangei Ruch Niepodległej Ekwalii
Księstwo Ekwalii (1879, 1881-1882) Księstwo Ekwalii (1879-1881)
Dowódcy
John Corley Brown gen. Arvīds Krišjānis
gen. Peter Clerk gen. Raimonds Ziedonis
gen. Harley Wilson gen. Imants Kalniņš
gen. Jānis Vītoliņš gen. Gustav Pētersons
Straty w żołnierzach
ok. 9 tys. żołnierzyok. 15 tys. żołnierzy

Geneza

W 1866 roku załoga sudfangejskiego statku USFS Harlington dopłynęła do wschodniego wybrzeża Maurazji, niedaleko obecnego Nowego Gotheburga. Część załogi postanowiła osiedlić się na pustych terenach, gdzie wkrótce stworzono pierwszą kolonię nazwaną od miasta Gotheburg. Wkrótce Sudfangejczycy zajęli kolejną ziemię, którą nazwali Fort Wilson. Jak sama nazwa wskazuje, ulokowali oni tam fortecę wojskową. Ekwalijczykom użycie ich niezagospodarowanych ziem przez inne państwo nie spodobało się, jednakże Ekwalia postanowiła nie wdawać się w otwarte konfrontacje z wojskiem Sudfangei. Zbyt delikatna reakcja rządu Księstwa Ekwalii nie spodobała się części działaczy politycznych i wojskowych, którzy nalegali na agresywną odpowiedź twierdząc, że zagrożenie z południa może wkrótce pozbawić ich niepodległości.

Wybuch powstania

W końcu, 16 września 1879 wybuchło powstanie zbuntowanej inteligencji wojskowej i politycznej. Utworzono Ruch Niepodległej Ekwalii, którego celem było siłą wyparcie Sudfangejczyków z Maurazji. Powstańcy w ciągu dwóch miesięcy zdobyli stolicę Ekwalii – Katvari. Z racji wejścia do miasta wojska Księstwa Ekwalii ulokowane w stolicy, skapitulowały, co zmusiło rząd do opowiedzenia się po stronie powstańców. Odpowiedź wojska Sudfangei była następująca – wysadzono tory i mosty kolejowe przebiegające na terenach okupowanych za pomocą dynamitu, co sprowokowało powstańców do natarcia na okupowane południe. Przed atakiem wojska powstańcze ostrzelały konsulat Stanów Zjednoczonych Fangei w Katvari co wzmożyło działania wojenne jeszcze bardziej.

Różnice w zaopatrzeniu

Karabin Rochester M1877 używany przez wojsko USF
Karabin Rochester M1877 używany przez wojsko USF

Główną zaletą wojsk powstańczych była odpowiednia organizacja, jednakże wyposażenie ich było na owe czasy dość stare, drugim ich atutem była zaś większa liczebność od ilości żołnierzy przebywających na terenach okupowanych przez Stany Zjednoczone Fangei. Mimo to, insurekcji nie udało się finalnie wygrać powstańcom, na co różne źródła wskazują inaczej. Większość historyków twierdzi, że gdyby powstańcy posiadali bronie identyczne co Sudfangea, udałoby im się wygrać powstanie bez większego problemu.

Powstańcy posługiwali się głównie brońmi pozyskanymi podczas napadów na pociągi wojskowe wroga, najczęściej używaną przez nich bronią był karabinek Rochester M1861 a także kosy.

Sudfangejczycy posługiwali się zaś karabinem powtarzalnym Rochester M1877, który był relatywnie nową bronią na owe czasy. Był on używany aż do 1917 roku przez wojsko i stróżów prawa.

Wojska powstańcze używały umundurowania bliźniaczo podobnego do armii Księstwa Ekwalii z wczesnego etapu wojny oraz pozyskanego na żołnierzach sudfangejskich, a także niekiedy zwykłych strojów cywilnych, natomiast jednostki armii Stanów Zjednoczonych Fangei używały lekkiego umundurowania w kolorze piaskowym, oraz korkohełmy.

Bitwa pod Eleją (1879)

Osobny Artykuł: Bitwa pod Eleją

Bitwa pod Eleją, stan na dzień po rozpoczęciu bitwy
Bitwa pod Eleją, stan na dzień po rozpoczęciu bitwy
Bitwa pod Eleją, stan na 6 dni po rozpoczęciu bitwy
Bitwa pod Eleją, stan na 6 dni po rozpoczęciu bitwy
Bitwa pod Eleją, stan na 9 dni po rozpoczęciu bitwy
Bitwa pod Eleją, stan na 9 dni po rozpoczęciu bitwy
Bitwa pod Eleją, stan na 16 dni po rozpoczęciu bitwy
Bitwa pod Eleją, stan na 16 dni po rozpoczęciu bitwy

Powstańcy wkrótce rozpoczęli szturm na miasto Eleja okupowane przez Sudfangeę, już w grudniu 1879 roku pierwsze oddziały obu stron zjawiły się na polu bitwy oczekując na wroga. Z racji iż Eleja posiadała mury obronne jeszcze z czasów XVII wieku, wykorzystano je w bitwie. Strzelcy sudfangejscy ustawili się na murach i przed bramami, a powstańcy rozpoczęli natarcie wdzierając się tunelem podziemnym do twierdzy. Armią Sudfangei dowodził generał Peter Clerk, który miał pod sobą cztery jednostki, natomiast powstańcami dowodził generał Raimonds Ziedonis, który miał ich w bitwie aż pięć. Bitwa ta była klęską wojsk Stanów Zjednoczonych Fangei, gdyż w natarciu powstańcom pomogły wojska księstwa. Podczas bitwy miasto Eleja zostało doszczętnie zniszczone, a jego odbudowa zajęła kilkanaście lat. W bitwie wzięły udział wojska Księstwa Ekwalii i Ruch Niepodległej Ekwalii pzeciwko Sudfangei. Wojska powstańcze w 5 dni zajęły północną część miasta Eleja, mimo wielkiego oporu. Przez rzekę przedostały się następnie pierwsze jednostki, które rozpoczęły ostrzał twierdzy, a następnie dotarły do nich kolejne pozostawiając wroga bez szans. Generał Peter Clerk opisał tę sytuację w sposób następujący:

„Wdzierają się do naszej twierdzy od strony północnej, straciliśmy jakąkolwiek nadzieje na wygraną, jest ich znacznie więcej, niż myśleliśmy ile ich będzie. Nie mamy jak skontaktować się po posiłki, gdyż nasz telegraf uległ zepsuciu. Jesteśmy w sytuacji beznadziejnej. Boże, uratuj nas.”

Część żołnierzy uciekła z twierdzy podczas walki, a część przeżyła bitwę dostając się do niewoli. Powstańcy relatywnie szybko rozprawili się z wrogiem poza fortecą, a do samej fortecy weszli po 16 dniach. Bitwa zakończyła się krwawą rozprawą w sercu fortecy, gdzie zginęło wielu ludzi i także żołnierzy, jednak większość żołnierzy wzięto do niewoli lub jako jeńców.

Bitwa o Point Clerk (1880)

Osobny Artykuł: Bitwa o Point Clerk

Umundorwanie żołnierzy broniących Point Clerk
Umundorwanie żołnierzy broniących Point Clerk

W maju 1880 z racji zdobycia Elei i Allenburga przez powstańców nie zaprzestali oni działań i ruszyli na Point Clerk z podwojoną siłą. Początkowo wydawać by się mogło, że jest to kolejna bitwa, którą powstańcy wygrają, tak odmieniła ona losy całej wojny. Po ekspedycji kilku mniejszych jednostek niepodal Point Clerk udało się powstańcom ocenić, ile może w środku znajdować się osób, i jaki opór ich spotka. Jednakże po zjawieniu się na miejsce do walki spotkała ich siła dwukrotnie większa niż ta, którą obstawiali. Mimo że wojska powstańców dalej miały przewagę liczebną to Point Clerk był solidnie obstawionym oraz dobrze zaopatrzonym obozem. Bitwie od strony Sudfangei dowodził generał Harley Wilson, a powstańczymi jednostkami generał Arvīds Krišjānis. Bitwa trwała w sumie 23 dni. Wojska powstańców połączone z wojskami Księstwa Ekwalii rozpoczęły otoczenie Point Clerk, choć mimo to, nie udało im się zdobyć tego obozu. W bitwie zginęło około 4300 żołnierzy Ruchu Niepodległej Ekwalii. Historycy dopatrują się w tej porażce luki zaopatrzenia w szeregach powstańców, oraz fakt, jak strzeżony był Point Clerk, które było największym obozem wojskowym Sudfangejczyków w okupowanej Ekwalii. Żołnierze przebywający w Point Clerk ustanowili wartę nocną, jako iż bitwe głównie toczono w środku dnia, a pierwsi powstańcy przedarli się w okolice w nocy będąc zauważonymi.

Mniejsze bitwy (1879-1882)

Oprócz bitwy pod Eleją i bitwy o Point Clerk wyróżnia się także wiele mniejszych bitew, które miały mniejszy wpływ na przebieg walk, na przykład:

Sytuacja po wojnie

20 kwietnia 1882, po wkroczeniu wojsk Sudfangejskich oraz sił zbrojnych Księstwa Ekwalii do Katvari, Ruch Niepodległej Ekwalii skapitulował, co zakończyło wojnę i poskutkowało podpisaniem traktatu w Katvari. 21 kwietnia 1882 proklamowano powstanie Republiki Ekwalii ze stolicą w Katvari i w Allenburgu oraz ze zdecentralizowanymi kompetencjami dla Landgrafostw, które stały się nową jednostką administracyjną. Państwem rządzi od tamtej pory aż do dziś – Rada Landgrafów.

Odbudowa państwa

Granice Ekwalii w wyniku drugiego traktatu podpisanego w Gotheburgu uległy przesunięciu na południe, pozostawiając Fort Wilson i część miasta Nowy Gotheburg dla Sudfangei. Doszło również do porozumienia, w którym granica Nowego Gotheburga z jego ekwalijską częścią uległa zmianie. Miasto zostało podzielone na pół, a granice często wyznaczają budynki położone po drugiej stronie tworząc eksklawy i enklawy po obu stronach. Wynika to z przeprowadzonego plebiscytu, w którym wyniki były na tyle zbliżone, że przeprowadzono kolejne, tym razem pozostawiając decyzję przynależności narodowej dla poszczególnych domostw. Ważne obiekty wojskowe i polityczne również znalazły się po dwóch stronach granicy, tworząc niecodzienną granicę. Pozostawiono jednak w strefie wolność przemieszczania się.

Drugim etapem w rekonstrukcji państwa ekwalijskiego było powołanie nowych osób na stanowiska lokalne, powołano więc nowych landgrafów, burmistrzów i wójtów tymczasowych – do przeprowadzenia lokalnych wyborów. Osoby powiązane z Ruchem Niepodległej Ekwalii nie zostały zwolnione z uczestnictwa w wyborach lokalnych i z pełnienia stanowisk publicznych. Dzięki nowej administracji udało się odbudować kraj co prawda – z wielkimi kosztami, jednak relatywnie szybko, bo w około kilkanaście lat.

Powrót wojsk Stanów Zjednoczonych Fangei do ojczyzny

Po zakończeniu wojny wojska Sudfangei w końcu mogły udać się do domów i do rodzin w ojczyźnie. Wielu z żołnierzy, zarówno po obu stronach, nie przeżyli tej wojny. Powstało wiele cmentarzy i pomników upamiętniających obie strony walki, oraz ich poczynania i wartości.

Sytuacja polityczna w Ekwalii

W Ekwalii ogłoszono zaś w 1883 roku pierwsze wybory powszechne, w których uprawnieni do głosowania byli wszyscy niekarani obywatele. Wybory do Rady Langrafów wygrała Partia Odbudowy (dzisiaj Partia Konserwatywno-Demokratyczna, często nazywana „Con–Dem”), która reprezentowała wolnorynkowe poglądy na gospodarkę oraz konserwatywne poglądy na społeczeństwo. Rządy partii trwają do dziś praktycznie nieprzerwanie, a sama partia cieszyła się w wyborach poparciem na poziomie 83%. W Ekwalii wkrótce zniesiono niewolnictwo, zaczęto ciąć koszta i obniżać podatki, a rok później odnotowano wzrost ekonomiczny.

Upamiętnienie ofiar

Po obu stronach łącznie zginęło około 24 tysiące żołnierzy oraz około 31 tysięcy ludności cywilnej. Pomniki ofiar rozsiane są praktycznie w całej Ekwalii i w wielu innych państwach, takich jak Stany Zjednoczone Fangei, w których jest ich rekordowa ilość, bo aż 425 pomników. Wzniesiono również wiele muzeów, niekiedy na historycznych polach bitwy (na przykład w Point Clerk). W 1988 roku w Willington założono fundację Victims of '79-'82 Foundation, której celem jest upamiętnienie wszystkich ofiar wojny, którą określili jako „bratobójcza masakra”.